پیمایش پیچیدگی با انیاگرام – سری پیچیدگی‌ها
دنیای VUCA (نوسان، عدم قطعیت، پیچیدگی و ابهام)
اگر احساس می‌کنید که دنیایی که در آن فعالیت می‌کنید امروز بسیار پیچیده‌تر و غیرقابل پیش‌بینی‌تر از ده سال پیش است، تنها نیستید. یکی از چالش‌های کلیدی قرن ۲۱، افزایش نوسان، عدم قطعیت، پیچیدگی و ابهام است که سازمان‌ها و افراد مدرن باید با آن‌ها کنار بیایند.
رهبران و سازمان‌ها در سراسر جهان با سطوح فزاینده‌ای از پیچیدگی و تقاضاهای مداوم برای سازگاری مواجه هستند تا با محیط‌های سریع، فناوری‌محور و جهانی که در آن فعالیت می‌کنند، هماهنگ شوند. نظرسنجی‌های سالانه از مدیران عامل در سطح جهانی نشان می‌دهد که پیچیدگی فزاینده زمینه کسب‌وکار، یکی از نگرانی‌های اصلی سازمان‌های آن‌هاست.
این چالش‌ها با اختصار “VUCA” خلاصه می‌شوند و به معنای:
- نوسان (Volatility): دنیایی که در آن فعالیت می‌کنیم به طور فزاینده‌ای ناپایدار و غیرقابل پیش‌بینی است و با تغییرات مداوم روبرو است.
- عدم قطعیت (Uncertainty): افزایش ارتباطات و تغییرات مکرر و مخرب، پیش‌بینی آینده را دشوار می‌کند.
- پیچیدگی (Complexity): عوامل فناوری، اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی به صورت دینامیک تغییر می‌کنند و با یکدیگر تعامل دارند.
- ابهام (Ambiguity): هیچ واقعیت واحد و عینی وجود ندارد – بلکه بیشتر موقعیت‌ها دارای چندین راه‌حل ممکن هستند.
این عوامل به طور مشترک محیطی را ایجاد می‌کنند که فشار زیادی بر توانایی‌های پردازش اطلاعات و روابط ما به عنوان انسان‌ها وارد می‌کند. در حالی که عوامل VUCA ممکن است حقایق اجتناب‌ناپذیر زندگی معاصر ما باشند، ما می‌توانیم کنترل کنیم که چگونه انتخاب می‌کنیم در این دنیای پیچیده ظاهر شویم و به آن پاسخ دهیم. این نشان می‌دهد که اگر می‌خواهیم در این دنیای پیچیده موفق شویم، محصولات تولید کنیم و خدمات ارائه دهیم، باید بر روی مهارت‌های تفکر، دیدن و ارتباط خود تمرکز کنیم تا توانمندی لازم برای پیشرفت را بسازیم.
مدل پیچیده برای دنیای پیچیده
“برخی سیستم‌ها دارای تعداد بسیار زیادی از اجزا هستند و وظایف پیچیده‌ای را انجام می‌دهند، اما به گونه‌ای که می‌توان آن‌ها را به دقت تحلیل کرد… چنین سیستمی پیچیده است. سیستم‌های دیگر از مجموعه‌های پیچیده‌ای از روابط غیرخطی و حلقه‌های بازخورد تشکیل شده‌اند که تنها جنبه‌های خاصی از آن‌ها را می‌توان در یک زمان تحلیل کرد… سیستم‌های این‌چنینی پیچیده هستند. من شنیده‌ام که کسی از فرانسه گفته است که یک جت بزرگ پیچیده است، اما مایونز پیچیده است.” – پل سیلیئرز
با افزایش سطح پیچیدگی در زندگی روزمره، نیاز به یافتن ابزارها و چارچوب‌هایی که بتوانند به ما در درک این پیچیدگی کمک کنند نیز افزایش می‌یابد. نظریه پیچیدگی تفکر خطی، تحلیلی یا بیش از حد ساده‌انگارانه را منع می‌کند. این نظریه نیاز به فرآیند تعامل و سازگاری مداوم دارد، نه جستجوی راه‌حل‌های سریع و ساده.
بنابراین، ما به چارچوب‌های درک نیاز داریم که بتوانند ابهام، پیچیدگی و پارادوکس‌های دنیایی که در آن حرکت می‌کنیم را در خود جای دهند و به ما کمک کنند الگوها را ببینیم و به‌طور موفقیت‌آمیزی پیمایش کنیم. بسیاری از چارچوب‌ها و ابزارهای مورد استفاده در زمینه شخصیت و توسعه فردی، بر اساس مدل‌های ساده و خطی هستند که توسط پیچیدگی‌های افراد و سیستم‌هایی که سعی در توصیف آن‌ها دارند، کشیده می‌شوند. این مدل‌های ساده‌تر معمولاً رفتار را توصیف می‌کنند، نه محرک‌ها، فیلترها و پارادایم‌های عمیق‌تری که آن را هدایت می‌کنند.
انیاگرام پیچیده و لایه‌لایه است و به همین دلیل برای استفاده در زمینه‌های پیچیده مناسب است. انیاگرام به ما کمک می‌کند تا طبیعت انسانی فردی و سیستم‌هایی را که به عنوان گروه‌ها، تیم‌ها و سازمان‌ها تشکیل می‌دهیم، رمزگشایی و درک کنیم. این به این دلیل است که انیاگرام عمق، پیچیدگی و طبیعت فراکتالی شخصیت و سیستم‌های انسانی را منعکس می‌کند. بنابراین، این یک مدل فراکتالی است که شامل مجموعه‌ای از الگوهای تکراری و لایه‌ها درون خود است.
برای مثال، درون نماد و چارچوب انیاگرام، الگوهای تکراری از سه‌ها وجود دارد – سه مرکز ساختار و بیان، که در آن‌ها سه تیپ یا سبک شخصیتی را پیدا می‌کنیم. این تیپ‌ها سپس با سه غریزه ترکیب می‌شوند تا سه زیرتیپ در هر تیپ تشکیل دهند و به همین ترتیب ادامه می‌یابد. این به معنای وجود هزاران پروفایل انیاگرام یکپارچه و منحصر به فرد است، در حالی که سایر سیستم‌های محبوب و مفید تنها سه، چهار یا شانزده تیپ را توصیف می‌کنند. انسان‌ها نیز فراکتالی هستند ⎼ آن‌ها اجزای مختلف اما مرتبط و وابسته‌ای دارند که کل را تشکیل می‌دهند و لایه‌های ظریف الگوهایی دارند که گاهی یکدیگر را تقویت و گاهی با یکدیگر تضاد دارند.
انیاگرام همچنین یک چارچوب ثابت نیست – بلکه دینامیک‌های سیستم و حرکات ممکن را منعکس می‌کند که می‌تواند به توسعه دیدگاه جامع‌تری کمک کند. در انیاگرام، خطوطی که نقاط را به هم متصل می‌کنند، نمایانگر راه‌هایی هستند که انرژی درون سیستم حرکت می‌کند و جهت‌های اکتشاف، رشد و حرکت را ارائه می‌دهند. به این ترتیب، انیاگرام نقشه‌ای از پیچیدگی است نه یک جعبه برای قرار دادن افراد. با تجزیه و تحلیل و نمایان کردن این الگوها، انیاگرام تعاملات ظریف و دینامیک‌های در حال کار را زمانی که افراد، تیم‌ها و گروه‌ها در یک سیستم تعامل دارند، آشکار می‌کند.
روش‌های دیدن و تفکر در سیستم‌های پیچیده
در این دنیای پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی، ویژگی‌ها و خصوصیات تعیین‌کننده موفقیت فردی و تجاری شروع به تغییر کرده‌اند. دانش دانشگاهی و مهارت‌های فنی دیگر مهم‌ترین عوامل تضمین موفقیت نیستند؛ بلکه نحوه تفکر شما اهمیت بیشتری دارد. طرز فکر و شیوه‌های تفکر درباره سیستم‌های پیچشی و سازگار بسیار متفاوت از آنچه است که برای موفقیت در سیستم‌های منظم و پیچیده نیاز داریم. در یک فضای پیچیده، طرز فکر لازم برای موفقیت، یقین و اعتماد به این است که یک پاسخ درست وجود دارد و می‌توان آن را پیدا کرد و به آن اعتماد کرد تا نتیجه‌ای قابل پیش‌بینی به دست آید. اما در یک وضعیت پیچیده، معمولاً هیچ پاسخ “درستی” وجود ندارد و بنابراین، باز بودن، کنجکاوی و عدم فرضیات کلیدهای موفقیت هستند.
یک متفکر سیستمی می‌تواند پیچیدگی سیستم را ببیند و فراتر از ظواهر به الگوهای عمیق‌تر نگاه کند و تصویر کلی را درک کند. یکی از استعاره‌هایی که برای توصیف این سطوح مختلف دیدن و درک استفاده می‌شود، کوه یخ است. تنها حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از یک کوه یخ بالای سطح آب قابل مشاهده است ⎼ مانند آثار فیزیکی، رفتارها و واکنش‌های افراد در سیستم. اما این واکنش‌ها و تجلیات فیزیکی ناشی از لایه‌های عمیق‌تر، اتفاقاتی که در گذشته رخ داده و باورها و فرضیات ناخودآگاه است که نمی‌توانیم ببینیم.
یک متفکر سیستمی که برای پیچیدگی مناسب است، دارای مجموعه‌ای از ویژگی‌هاست:
- آگاهی متا (یا “تفکر درباره تفکر خود”): آن‌ها از الگوهای تفکر خود، چه خطرناک و چه مفید، و همچنین تعصبات و عادات شناختی خود آگاه هستند. آن‌ها به طور فعال تلاش می‌کنند تا این عادات و تعصبات را در تفکر، تحلیل و ارتباطات خود شناسایی و متعادل کنند.
- دیدگاه‌های وسیع: با آگاهی از پارادایم‌های خود، متفکران پیچیدگی به طور مداوم تلاش می‌کنند تا این پارادایم‌ها را گسترش دهند و فرضیات زیرین آن‌ها را به چالش بکشند. آن‌ها از تکنیک‌ها و روش‌های آگاهانه برای کاوش بیشتر و آزمایش فعال با دیدگاه‌های جدید و جایگزین استفاده می‌کنند.
- خودآگاهی: وضوح تفکر با “تایگرهای کاغذی” مشکلات اعتماد، ناامنی‌ها و حساسیت‌های عاطفی که معمولاً با سیستم‌های اجتماعی پیچیده همراه است، مختل می‌شود. متفکران سیستمی بر روی خود کار می‌کنند تا با نقاط کور و محرک‌های خود مقابله کنند و اطمینان حاصل کنند که این موارد مانع تفکر، تعامل و همکاری آن‌ها نمی‌شود.
چگونه انیاگرام به ما در پاسخ به پیچیدگی کمک می‌کند
مهم‌ترین منبع ما برای پیمایش در این دنیای پیچیده، طرز فکر ماست؛ باورها، ارزش‌ها، فرضیات و تجربیات بنیادی که شکل‌دهنده نحوه درک ما از جهان، تفکر، تفسیر اطلاعات، تعامل با دیگران و اقدام هستند. یک متفکر سیستمی می‌تواند دیدگاه خود را ببیند و افکار و احساسات خود را مشاهده کند. این به آن‌ها اجازه می‌دهد تا تأمل کنند که چگونه مدل‌های ذهنی‌شان ممکن است توانایی آن‌ها را برای تفکر سیستمی و سازگاری با پیچیدگی محدود کند.
“مدل‌های ذهنی تصاویری عمیقاً درونی از نحوه کارکرد جهان هستند، تصاویری که ما را به روش‌های آشنا برای تفکر و عمل محدود می‌کنند. بسیار اوقات، ما به طور آگاهانه از مدل‌های ذهنی خود یا تأثیراتی که بر رفتار ما دارند، آگاه نیستیم.” – پیتر سنگه
از این توصیف می‌توان دید که مفهوم “مدل‌های ذهنی” به طور قابل توجهی مشابه با مفهوم تثبیت تیپ در انیاگرام است. تثبیت تیپ ما بر اساس دیدگاه ما از جهان، فیلتر این جهان‌بینی یا دیدگاه بر روی تمرکز توجه فرد و دیدگاه‌های محدودکننده‌ای که می‌تواند ایجاد کند، است. در یک وضعیت پیچیده، یک پارادایم محدود یک ریسک است. این می‌تواند باعث شود که ما لایه‌های مهم اطلاعات درباره وضعیت را از دست بدهیم و بنابراین بر اساس ترس‌ها، تعصبات و ناامنی‌های خود انتخاب کنیم، نه بر اساس تأمل عمیق.
با نمایان کردن این پارادایم‌های محدودکننده، انیاگرام به ما کمک می‌کند تا تعصبات و تحریفات شناختی احتمالی تیپ خود را درک کنیم و چشمان‌مان را به پیچیدگی‌های جهان باز کند. این به ما اجازه می‌دهد تا به پارادایم‌ها و دیدگاه‌های جایگزین دیگر دسترسی پیدا کنیم و شکاف‌های خود را پر کنیم. این ابزار به افراد نشان می‌دهد که تا چه حد دیدگاه خود را محدود کرده‌اند و به تبع آن، امکانات تفکر، احساس و عمل خود را محدود کرده‌اند. گزارش‌های iEQ9 نشان می‌دهد که کدام یک از دیدگاه‌های جامع نمایانگر انیاگرام را از دست داده‌ایم، مسدود کرده‌ایم یا نادیده گرفته‌ایم – و بر شکاف‌هایی که می‌تواند چالش‌هایی ایجاد کند، نور می‌افکند.
“بزرگ‌ترین خطر در زمان‌های آشفتگی، نه خود آشفتگی، بلکه عمل کردن با منطق دیروز است.” – پیتر دراکر
یک سفر توسعه مبتنی بر انیاگرام ما را دعوت می‌کند تا از آن پارادایم محدود فرار کنیم و مسیرهای روشنی به دیگر و نقاط تعادل مهم ارائه دهد. ما درباره هدایت مشتریان به سمت مرکز انیاگرام صحبت می‌کنیم، جایی که آن‌ها ممکن است دسترسی بیشتری به انرژی‌ها یا اشکال رفتار دیگر داشته باشند، زمانی که این رفتارها برای وضعیت مناسب هستند. به جای اینکه به تمام مشکلات با لنز قدیمی و تثبیت‌شده خود نزدیک شویم، انیاگرام به ما کمک می‌کند تا مجموعه‌ای از استراتژی‌ها برای مقابله با چالش‌های مختلف را گسترش دهیم.
چارچوب و نماد انیاگرام بیشتر از یک مجموعه پروفایل‌های شخصیتی را نمایان می‌کند – بلکه نقشه‌ای از قطبیت‌ها و پارادوکس‌هایی است که پیچیدگی انسانیت و سیستم‌های انسانی را توصیف می‌کند. برخی نظریه‌پردازان پیشنهاد می‌کنند که نمودار انیاگرام روابط و الگوهای انرژی‌ها در جهان طبیعی را منعکس می‌کند و بنابراین می‌تواند به ما در پیش‌بینی برخی از تنش‌ها و هم‌افزایی‌های ممکن کمک کند.
خطوط و روابط درون انیاگرام دینامیک‌ها و قطبیت‌هایی را توصیف می‌کنند که در سیستم‌های انسانی بسیار رایج هستند. به عنوان مثال، خطی که بین تیپ هفت و تیپ یک انیاگرام قرار دارد، نمایانگر قطبیت ثبات و نظم در برابر انعطاف‌پذیری و آزادی است. خطوط، بال‌ها و نشانه‌های توسعه ما را دعوت می‌کنند تا به طور آگاهانه به روش‌های مناسب برای تعامل با جهان وارد شویم در حالی که نماد انیاگرام را پیمایش می‌کنیم.
نتیجه‌گیری
یکی از ریسک‌های استفاده از انیاگرام به عنوان ابزاری برای دیدن و درک در سیستم‌های پیچیده، احتمال کاهش‌گرایی یا ساده‌سازی بیش از حدی است که انیاگرام ممکن است به همراه داشته باشد. انیاگرام ابزاری برای کاهش افراد منحصر به فرد و پیچیده به مجموعه‌های ساده از برچسب‌ها یا ویژگی‌ها نیست. مهم است که به یاد داشته باشیم که هدیه انیاگرام در غنای آن، فراکتال‌های لایه‌لایه و توانایی آن در نگه‌داشتن تمام فردیت‌های متنوعی است که ما را انسانی می‌سازد.
برای موفقیت در پیچیدگی، باید خودآگاهی خود را افزایش دهیم، با روش‌های جدیدی برای بودن در جهان آزمایش کنیم و دیدگاه‌های وسیع‌تری ببینیم – همه چیزهایی که انیاگرام به طور منحصر به فردی می‌تواند به ما کمک کند. مقالات بیشتری در این سری به بررسی چگونگی کمک انیاگرام در درک تعاملات انسانی در سیستم‌های پیچشی و سازگار و اینکه چگونه نه تیپ مختلف انیاگرام به چالش‌ها یا هدایا خاصی برای پیمایش پیچیدگی تبدیل می‌شوند، می‌پردازند.